تعداد ریشه ها وکانال هر دندان چقدر است؟

همان طور که در این تصویراز یک مدل دندانی مشاهده می کنید فضایی مرکزی ( قرمز رنگ در تصویر) در سراسر دندان وجود دارد که از خارج به وسیله مینا و عاج دندان محافظت می شود. این فضا از مرکز تاج تا انتهای ریشه گسترده شده است و محتوی پالپ دندان است که در آن رگ های خونی، اعصاب و بافت های همبندی وجود دارد. به این فضا در تاج دندان اتاقک پالپی و به امتداد آن در ریشه کانال ریشه گفته می شود.

معادل علمی کلمه عصب کشی که در زبان فارسی رایج است درمان کانال ریشه ( ترجمه کلمه انگلیسی Root Canal Therapy)
است. شاید اصطلاح اندو هم در دندانپزشکی به گوش شما خورده باشد که در واقع مخففی برای واژه اندودانتیکس است. جالب است بدانید اندودانتیکس که شاخه ای از دندانپزشکی است، از ترکیب دو واژه ی endo به معنی داخل و dont به معنی دندان به وجود آمده است و به مجموعه درمان هایی اشاره می کند که در فضای درونی و داخلی دندان انجام می شود. درمان کانال ریشه یکی از شایع ترین درمان های زیر مجموعه اندودانتیکس محسوب می شود. برای اطلاعات بیش تر در مورد درمان کانال ریشه این مطلب را بخوانید.

دندان های انسان چند ریشه و چند کانال دارد؟

در دهان انسان بالغ با احتساب دندان های عقل 32 دندان وجود دارد. در هر فکی 16 دندان و در هر نیم فک 8 دندان وجود دارد.
این دندان ها شامل دندان های پیش میانی، پیش کناری، نیش، آُسیای کوچک و آسیای بزرگ هستند.
یک خطی فرضی را در نظر بگیرید که یک فک را به دو نیم فک چپ و راست تقسیم می کند. اگر از این خط شروع کنیم به ترتیب این دندان ها را از خط وسط به سمت عقب می بینیم: پیش میانی، پیش کناری، نیش، آُسیای کوچک اول، آُسیای کوچک دوم، آُسیای بزرگ اول، آُسیای بزرگ دوم، آُسیای بزرگ سوم یا همان دندان عقل.

دندان های انسان به طور معمول از یک تا چهار ریشه دارند. گاهی مواقع تنوعات آناتومیک باعث می شود دندانی بیش تر از چهار ریشه داشته باشد که این حالت به ندرت در دندان های آُسیای بزرگ دیده می شود.
هر دندانی حتما یک ریشه دارد و در هر ریشه حداقل یک کانال اصلی وجود دارد. بنابراین ممکن است در یک ریشه بیش تر از یک کانال اصلی ( مثلا دو یا سه کانال) وجود داشته باشد.

• دندان های پیشین میانی، پیشین کناری و دندان نیش معمولا یک ربشه و یک کانال دارند.
• دندان های آسیای کوچک در فک بالا معمولا یک یا دوریشه و معمولا دو کانال دارند.اما گاهی ممکن است سه ریشه یا سه کانال هم داشته باشند.
• دندان های آسیای کوچک در فک پایین معمولا یک ریشه و یک کانال دارند. اما گاهی ممکن است دو تا سه ریشه و کانال هم داشته باشند.
• دندان های آسیای بزرگ در فک بالا معمولا سه ریشه و در فک پایین معمولا دو ریشه دارند. دندان های آسیای بزرگ در هر دو فک معمولا از سه تا چهار کانال دارند.
• تعداد ریشه ها و کانال ها ممکن است در بعضی دندان ها تنوع داشته باشد و کم تر یا بیش تر از تعداد گفته شده باشد.

چرا درمان کانال ریشه بعضی از دندان ها پیچیده تر و تخصصی است؟

همه ی کانال های ریشه مسیر گشاد و مستقیمی ندارند. پیچیدگی های ساختار کانال ریشه مثل باریک بودن و انحنای شدید کانال ریشه و همین طور طول بلند ریشه از جمله فاکتورهایی هستند که که سبب می شوند درمان ریشه مهارت، دقت و زمان بیش تری بطلبد.
همین طور هر چه از خط وسط دورتر می شویم و به سمت دندان های عقب (به سمت حلق) پیش می رویم یعنی به خصوص در دندان های آسیا، به غیر از افزایش تعداد ریشه و دید و دسترسی هم کاهش می یابد و این مسئله باعث می شود به طور میانگین درمان دندان های آسیا نسبت به درمان دندان های پیشین به صرف زمان و داشتن مهارت بیش تری نیاز داشته باشد.

کانال کلسیفیه چیست؟

شاید اصطلاح کانال کلسیفیه را شنیده باشید و اصلا به همین دلیل دندانپزشکتان شما را به متخصص درمان ریشه ارجاع داده باشد. گاهی مواقع به علت رسوب مواد معدنی کانال ریشه دندان مسدود شده است، یعنی فضای داخلی آن باز نیست و ابزارهای مخصوص درمان ریشه نمی توانند وارد آن شوند تا پاکسازی و ضدعفونی فضای کانال ریشه که مهم ترین قسمت در درمان کانال ریشه است انجام شود. در این حالت معمولا با صرف زمان و دقت کافی و استفاده از ابزارهای مخصوص و همین طور مهارت متخصص درمان ریشه، مسیر کانال ریشه باز می شود. گاهی وقت ها به دلیل حضور این شرایط، حتی نیاز به صرف یک جلسه درمان اضافه برای باز کردن کانال است.
در اکثر موارد کانال های بسته و کلسیفیه در نهایت باز می شوند اما به ندرت ممکن است قسمتی از کانال حتی با صرف زمان کافی به هیچ عنوان قابل باز شدن نباشد. در این حالت بسته به علائم و شرایط دندان ممکن است تصمیمات درمانی متفاوتی گرفته شود: ممکن است فقط قسمتی از فضای کانال که باز شده است پاکسازی و ضدعفونی و پر شود و شرایط دندان در ماه های آینده پی گیری شود، یاممکن است جراحی انتهای ریشه برای حذف قسمتی از انتهای کانال که باز نشده است انجام شود یا حتی در شرایط خاصی تصمیم به کشیدن دندان گرفته شود.

چرا مهم است که تمام کانال های ریشه پیدا و پاکسازی شوند؟

قسمت مهمی از آن چه در درمان کانال ریشه انجام می شود متمرکز بر پاکسازی و ضدعفونی فضای کانال ریشه است تا التهاب حذف شود.اگر کانالی به طور کامل باز نشود یعنی قسمتی از فضای سیستم کانال ریشه پاکسازی نشده و ملتهب باقی می ماند، این امر می تواند در آینده سبب ایجاد عفونت و بروز علائمی مانند آبسه و درد دندان شود.

( اگر می خواهید راجع به درمان عفونت ریشه “دندان عصبی کشی شده” بیشتر بدانید: این مطلب را بخوانید)

منظور از کانال فرعی ریشه چیست؟

سیستم کانال ریشه در نمای میکروسکوپی به غیر از کانال های اصلی انشعابات زیادی دارد که مانند شاخه های ظریق درخت هستند. در این تصویر شماتیک پالپ دندان به رنگ سبز نشان داده شده است. به غیر از پاکسازی و شکل دهی کانال های اصلی ریشه، پاکسازی و ضدعفونی کانال های فرعی با استفاده از شوینده ها و ضدعفونی کننده ها در کنار استفاده از دستگاه هایی مانند اولتراسونیک انجام می شود که نیاز به مهارت و استفاده از تکنولوژی های مدرن دارد.

عدم پاکسازی کانال های فرعی ریشه در نتیجه ضدعفونی ناکافی فضای کانال ریشه، سبب می شود قسمتی از پالپی که در آن ها گیر افتاده به مرور زمان منشا التهاب و عفونت شود.این امر می تواند سبب عدم موفقیت درمان کانال ریشه و نیاز به انجام درمان مجدد ریشه شود.

نوشته شده توسط دکتر ثنا جباری(متخصص درمان ریشه)